Axırıncı dəfə elektron poçtun göndər düyməsini basıb, ardınca dərhal peşman olduğunuz anı xatırlayırsınız? Ya da bir dəqiqəlik məyusluq anında acığınızı kiminsə üstünə tökdüyünüzü?
Həyatda səhv etdiyimiz şeylərin qəmgin siyahını hazırlamağa nə var ki – həddindən çox yemək və içmək, çox az yatmaq və idman etməmək, sərfəsiz şeylərə- həqiqi ehtiyacımız olmadığı bir işlərə çox vaxt sərf etmək, üzərimizə borc yığmaq, çox asanlıqla digərlərini mühakimə etmək, şərti qucaqlaşmaq, resurslardan israfcıl istifadə edilməsi, öz ehtiyaclarımızı ödəyə bilmədiyimizə görə özümüzü töhmətləndirərək çoxlu vaxt keçirməyimiz, digər insanların ehtiyacları barədə isə heç düşünməməyimiz və s.
Biz yaxşı bilirik ki, daha yaxşı olmağa qadirik. Bəs onda biz nəyə görə bu qədər əfəl, dağıdıcı səhvlərə yol veririk?
İcazə verin sizin diqqətinizə əsas cavabı çatdırım: Bizim əksəriyyətimizə bəlli olmasa da, hər birimizin ən azı iki bir-birindən çox fərqlənən məni- fərdi şəxsiyyəti vardır. Onlar bir-biriləri haqqında elə də çox şey bilmirlər. Əgər bunun belə olduğuna dair sizdə hər hansı bir şübhə varsa bir anlıq özününüz ən yaxşı halda və ən pis halda necə bir insan oxşadığınız haqqında düşünün. Onlardan hansı gerçək sizsiniz? Cavab, əlbəttə ki hər ikisi. İki mən- hər ikisi də siz.
Adi şərait daxilində hər şeyi bizim parasimpatik sinir sistemi və beyin qabığının ön hissəsi idarə edir. Biz aydın, sakit və məntiqi düşünmək iqtidarındayıq. Enerji proyektdə çalışmalar zamanı biz bunu Performans Zonası adlandırırıq.
Lakin dərk olunan təhlükə qarşısında simpatik sinir sistemi və badamcıq vəzisi işə düşür və bizim ikinci mənimiz üzə çıxır. Bir sıra stress hormonları istehsal olunmağa başlayır. Bizim ön beyin qabığının fəaliyyəti dayanır, biz dar düşüncəli, uzağı görməyən, daha kor təbii və instinktiv hərəkət edən bir varlığa çevrilirik.
Mübarizə və ya qaçma fiziologiyası bizi ya hücum etməyə, ya da qorxaq kimi qaçmağa səfərbər edir. Bunu həyat uğrunda (sağ qalmaq uğrunda) mübarizə zonası kimi təsəvvür edin. Əgər üzərinizə gələn bir pələng varsa bu üz tutmaq üçün yaxşı bir yerdir.
Lakin düşünmə qabiliyyətinin qiymətləndirildiyi situasiyalarda eyni reaksiya heç də lazımı bir nəticə verməz. Problem ondadır ki, bizim vücudumuz yalnız qavranılan təhlükələrə reaksiya verir- o zaman həmkarlar və ya direktorlar tərəfindən deyilən hər hansı tənqidi şərhə qarşı da eyni reaksiya müşahidə olunur, insan ya hücuma keçir ya da qaçmağa can atır. Biz məntiqi və refleksiya qabiliyyətlərini itiririk və adətən onları itirdiyimizdən də xəbərimiz olmur.
Heç şübhəsiz ki, siz də nə vaxtsa kiməsə belə bir klassik sual ünvanlamısınız :”Bunu edəndə nə haqqında düşünürdün (ağlın harada idi)?
Stress hormonları sizin bədəndə dövr etmə prosesini dayandıran kimi, sizin məntiqi düşünmək qabiliyyətiniz geri qayıdır. Lakin bu o demək deyil ki, biz öz pis davranışımıza görə məsuliyyət hissini dərhal dərk etməyə başlayırıq. İndicə düşünmədən etdiyimiz hərəkətin məntiqi qiymətləndirməsini aparmaq əvəzinə, biz özümüzə bəraət qazandırmağa, əslində başqaları üçün çox sarsıdıcı və zərərli olan davranışınıza görə məsuliyyətinizi azaltmağa və ya onu inkar etməyə çalışırıq.
Biz öz idrakımızın qabiliyyətindən düzgün şəkildə yararlanmırıq.
Bütün qeyr rasional düşüncəli bankirləri və onların çox güman ki uğursuzluq ilə nəticələcəyini bilərək etdiyi sərmayələri yada salın, lakin onların bu tamahkar cinayətləri həmişə məsuliyyət əvəzinə qələmə verilmişdir.
Bəs biz özümüzü pis və ya təhlükə altında hiss etdikdə, öz üzərimizdə nəzarəti itirməmək üçün reaktiv davranış əleyhinə nə edə bilərik?
İlk addım ondan ibarətdir ki, emosiyalarınız mənfi çalar almağa başladığı andan daha öncə ondan xəbərə tuta biləsiniz. Bu ürək döyüntüsünün sürətlənməsi, sinədə, alında və ya çənədə gərginliyin artması ola bilər.
Növbəti addımda isə özünüzü qayğılı və ya məyus hiss etməyə başlayanda “Triqqerlərin Qızıl qaydasını” yadınıza salın. Bu çox sadədir: Nəyisə etməyə özünüzü nə qədər məcbur hiss etsəniz də, bunu etməyin. Məcburiyyətdən doğan seçimlər nadir hallarda müsbət nəticələrə gətirib çıxarır.
Özünüzü təhlükəsizlik zonasına sıxılmış hiss etdikdə, dərhal özünüzə bunu deyin: “Ah, mən hara gedirəm. Dərindən nəfəs alın, 3-ə qədər sayandan sonra havanı buraxın və 6 sayında isə yenidən nəfəs alın. Bu sizin bədəni sakitləşdirəcəkdir.
Nəhayət ayaqların beyninizə tabe olmaqdan imtina edərək, mövcud andakı reallığa möhkəm söykənməsinə şərait yaradın.
Bütün bunlar sayəsində siz vaxt udmaq şansı əldə etdiniz, indi sadəcə özünüzdən soruşun ki, sizin yaxşı tərəfiniz bu situasiyada necə hərəkət edərdi və nə etməli olduğunuz haqqında məntiqi qərar verin.