Nə dediyinizi bilirsinizmi?
Əlbəttə bilirsiniz. Yoxsa söyləməzdiniz, elə deyil?
Bəlkə.
Sizin söylədiyinizlə qarşınızdakının anladığı iki ayrı şey ola bilər. Demək istədiyinizin anlaşılıb anlaşılmadığını təyin etməyin yolu aldığınız cavaba qulaq verməkdən keçir. Qurduğunuz ünsiyyət həm çatdırmağı məqsəd qoyduğunuz mesajdan, həm də aldığınız cavabdan ibarətdir.
İnsanlar arasındakı ünsiyyət maqnit kimi, iki qütblüdür: siz və mən. Mesaj ikimizin arasında gedib gəlir və sizin demək istədiyiniz şey nə söylədiyiniz qədər, mənim də ondan nə anladığıma bağlıdır.
İnsanlararası ünsiyyət qarşılıqlı bir mübadilədir. Sadə görünür, elə deyil? Halbuki insanların psixoloqlara getməsinə yol açan başlıca problem ünsiyyət əskikliyidir; insanlar başqalarının nə demək istədiyini anlaya bilmirlər. Dostlar, valideynlərlə ilə uşaqlar, müdir ilə işçi, həkim ilə xəstə, iş adamı ilə müştəri - problem həmişə eynidir. Kimsə məqsəd məramını qarşısındakına başa sala bilmir.
Tək qütblü maqnit olmaz; mesajı alan yoxdursa, ünsiyyət də yox deməkdir: danışana dinləyici, oyunçuya tamaşaçı, edənə müşahidəçi lazımdır. Dinləyici yoxdursa dialoq da olmaz. Və bu da təsirli bir ünsiyyət yoxdur deməkdir.
Əgər qulaqlarınızı dörd açmasanız, dilə gətirdiyiniz mövzunun yerinə çatıb çatmadığını əsla bilməzsiniz. Yaxşı bir dinləyici qulaq verərkən müşahidə də edər. Bunu oyunçular yaxşı bilir: Səhnədə inandırıcı olmaq üçün repliklərə reaksiya vermək məcburiyyətindəsiniz; sadəcə başqa bir oyunçunun ya da suflyorun sözlərinə deyil, ətrafınızda olub bitən hər şeyə.
Bu teatr qaydası həyatda da tətbiq edilir: Bütün dünya bir səhnədir, nə qədər təsirli, nə qədər inandırıcı olduğunuz məqsədinizi nə qədər asan anlatdığınıza bağlıdır. Lady Macbeth kimi çox dramatik bir şəxsiyyəti canlandırıramsa və tamaşaçı qəhqəhələrə boğulubsa, onlara mesaj qətiliklə çatmayıb deməkdir. Aldığım reaksiya söylədiklərimin mənasının - mənim çatdırmağı ümid etdiyim mənanın yerinə çatmadığını göstərir.
Dayanıb davranışımı araşdırmaq məcburiyyətindəyəm. İstifadə etdiyim səs tonumu? Etdiyim hərəkətlərmi? Yoxsa jestlerimmi həddindən artıqdır; çox sürətli danışıb fışıltılı səslərmi çıxarıram? Kim söyləyirsə söyləsin, sözlər həmişə eynidir - "Çıx lənətə gəlmiş ləkə" - amma buradakı mesaj nə deyildiyi qədər onun necə deyildiyinə də bağlıdır. Şekspir "Lady Macbeth" tiradında az əvvəl işlədiyi cinayətin günahını təmizləməyə çalışarkən Macbethin içində olduğu əhval ruhiyyəni əks etdirməyi məqsəd qoyur. Sözlər mətbəxdən it qovar kimi deyilərsə, mənasını itirər.
Necə-ni bilmək nə-yi bilmək qədər əhəmiyyətlidir. Böyük oyunçularla sıradan aktyorlar arasındakı fərq buradadır. Bəziləri asanlıqla və məharətlə ünsiyyət qura bilərkən digərlərinin məqsədini qarşı tərəfə bir cür ötürə bilməmələri də yenə bu səbəbdəndir.
Mesajlarını ötürməkdə müvəffəqiyyətsiz olanlar niyyət ilə nəticəni tez-tez bir-birinə qarışdırarlar. Demək istədiklərini söylədikləri an, ünsiyyətin də sona çatdığını güman edərlər.
Məsələn, Ümid Sevilə "Səni Sevirəm" dediyində onu həqiqətən sevdiyini söyləmək istəyirsə və Sevil də ona "Hə, təbii, mən də səni sevirəm" deyərkən bunu sanki "Duzu mənə uzada bilərsən?" deyər kimi bir havada söyləyirsə, Sevilin Ümidin mesajını almadığı ortadadır.
Burada anlaşılmadığını hiss edən adam qarşısındakını günahlandırar: "Nəyin var sənin? Niyə sözlərimə heç qulaq vermirsən?"
Ya da ssenari belə irəliləyə bilər: Ümid evə gələr və Sevilə "Səni Sevirəm" deyər. Qız heç reaksiya göstərmir, on dəqiqə sonra isə, "Mənə olan sevgini heç bəlli etmirsən" deyə şikayətlənər.
Adam sanki dəli olar və "Daha bayaq söylədim axı" deyə danlayar. "Qapıdan girər girməz üstəlik. Sənin dərdin nədir, hə? "
Qız onu eşitməyib, yəni eşitdiyinin şüurunda deyil. O anda soğan soyurdu, gözlərindən yaşlar axır və tək fərq etdiyi şey, Ümidin qapıdan girərkən kefinin yerində olduğudur. Adamın söylədikləri ilə qızın eşitdiyi eyni şey deyil. Kişinin çatdırmaq istədiyi duyğu anlaşılmayıb. Təqdim etdiyi sevgi də qəbul olunmayıb, hətta fərqinə belə varılmayıb.
Sevilin bir yaz günü axşamçağı soba kimi isti bir mətbəxdə Ümidin köhnə bir dostuna könülsüzcə yemək hazırlayarkən, eşqlə meşqlə məşğul olacaq halı yoxdur. Ümidin ona eşitdirmək istədiyi sevgisini anlamayıb ya da buna reaksiya göstərməyib.
Kişi "Daha qapıdan girərkən səni sevdiyimi söylədim" deyər. "Eşitmədinmi? Sənə dediklərimi dinləmirsən belə."
Sevil "Nə yəni?" deyər. Keyfin yerindədir, ona görə belə deyirsən. Seni heç də özümə yaxın hesab etmirəm. Burada olub bitənlər vecinə belə deyil. "
Ümid əsəbləşməyə başlayar "Haqsızlıq edirsən. Gələr gəlməz səni öpdüm. Kar olmusan, nədir? Sənə hər zaman hisslərimi bəyan etdim; Səninsə vecinə deyil. Səninlə eyni tezliyi tutmaq üçün əlimdən gələni edirəm."
Amma Sevil heç dinləmək istəmir. Eşitsə belə bu yalnız doğradığı soğanlar arasında itib batan parazitli bir səs kimidir.
"Bunun heç bir faydası yoxdur" deyər. "Ayaqlarım sızlayır; səhərdən bəri bu lənətə gəlmiş mətbəxdə məşğulam; hava güllə kimi ağır və səninlə eyni havanı almadığımı, sənin məni qətiliklə önəmsəmədiyini hesab edirəm. Sənin üçün əhəmiyyətli olan yalnız öz hisslərindir."
Sevil Ümidin əslində, göndərdiyi mesajın yerinə çatmadığını deyir, amma bunu söylədiyinin fərqində deyil. Ümid də, onun əslində nə demək istədiyini anlamayıb. İkisi də ayrı duyğusal kanallarda danışırlar və digərinin nə söylədiyini fərq etmədən bir-birlərinin yanından keçib gedirlər.
Sizə cavab verən insanın söylədiklərini diqqətlə dinləsəniz, mesajın nə qədərinin yerinə çatdığını anlaya bilərsiniz. Beləcə, tam olaraq anlaşıla bilmək üçün, mesajınızı yenidən və dəyişik bir şəkildə təqdim etmək üçün əlinizə yeni variantlar keçər. Ən təsirli ünsiyyəti təmin etmək üçün mesajın necə qəbul edildiyini davamlı olaraq qiymətləndirmək lazımdır. Ünsiyyət ilk andan başlayaraq, göndərilən mesajla qəbul edilməsi arasında bir dövr yaradar. Biri o birinə təsir edər, birinin bitdiyi yerdə o birisi başlayar. Amma bundan əvvəl, özünüzlə qarşınızdakı insan arasındakı kanalları açmağınız və bir ünsiyyət təməli yaratmağınız lazımdır. Yəni, əvvəlcə qarşınızdakının dinləməsini təmin etməlisiniz. O adam sizə qulaq verməyə yanaşmazsa, nə cür parlaq, göz qamaşdırıcı, əyləncəli ya da təəccüblü olursanız olun, əhəmiyyəti yoxdur. Yeməyə çağrıldığı zaman gizlənpaç oynamağa dalmış bir uşaq kimi, sizi eşitməyəcəkdir.