Övladınız və cinsilik… Bu iki kəlimənin birlikdə işlənilməsi belə sizi qorxudurmu? Onun başqalarından yanlış məlumatlar alması yerinə tabuları (tabu - qadağan olunmuş, haqqında danışılmasına izin verilməyən) siz yıxın...
Uşaqların inkişafına nəzər saldıqda ən çox fizioloji və psixoloji inkişaf kateqoriyaları əsas götürülür. Körpəlik, uşaqlıq, yeniyetməlik dövrləri ərzində həm fiziki, həm də psixi ünsürləri özündə əks etdirən cinsi inkişaf istər ictimaiyyətin, istərsə də valideynlərin qayğı və narahatlıqlarından arxa planda qalır. Psixoloq Nesteren Gazioğlu bildirir ki, “Cinsiyyət” kəliməsi dilimizdə doğuşdan bədənsəl ( fizioloji ) fərqliliyi ifadə etmək üçün istifadə olunur. Cinsiyyət rolu isə şəxsin ətrafa təqdim etdiyi, yansıtdığı obrazdır. Hər toplumun özünəməxsus qadın və kişi obrazları vardır. Bu obrazlar sayəsində beynimiz gördüyümüz şəxsi “bəli bu qadındır”, ya da “bu bir kişidir” olaraq ayırd edər. Həm də şəxsin öz – özlüyündə hiss etdiyi cinsi kimliyi ( şəxsiyyəti ) vardır. Bəzən cinsi kimliyimiz cinsi rolumuz ilə uyğunlaşa, bəzən də fərqliliklər nümayiş etdirə bilər.
GÖZLƏNTİLƏR VƏ QADAĞAN OLUNMUŞLAR
Uşaq inkişafı baxımından cinsi rol valideynlərin vasitəsilə hələ ana bətnində formalaşmağa başlayır. Körpə doğulmadan otağı, paltarları, hətta rəngləri belə hazır olur. Körpə oğlan uşağına paltar alacağınızı düşünün. Ağlınıza ilk hansı rəng gəldi? Yəgin ki, mavi, yaşıl ilk sıralarda yer alır. Qırmızı, çəhrayı isə heç ağlınıza belə gəlmir. Cinsi rolun uşağa öyrətdikləri, ailənin öyrətdikləri, ətraf mühitin də təsiri ilə eləcə də uşağın daxili hissiyatını işin içinə qataraq təxminən 3 yaşında öz cinsi kimliyinə qərar verir. Uşağın verdiyi qərar mühit amilləri tərəfindən ya qəbul olunur, ya da dəyişdirilməyə çalışılır. Məsələn, böyük bacısı olan oğlan uşağı düşünün. Canlı rənglərlə bəzədilmiş saçtutan ( saç rezini )görür. Xoşu gəlir, istifadə etmək istəyir. Bu anda isə valideyninin xoşagəlməz reaksiyası ilə qarşılaşarkən, bu davranışın yanlış olduğunu anlayır və bu hərəkətdən çəkinir. Sonrakı günlərdə cəmiyyət tərəfindən “gözlənən” kişi davranışını nümayış etdirərək təqdir olunur. Beləliklə, özündən gözlənən kişilərə məxsus davranışları ifadə edərək böyüyür. Təbii ki, bu gözləntilərin bir qismi uşaqları, xüsusən də oğlan uşaqlarını çətinliyə salır. Məsələn, kişilər ağlamaz, kişi möhkəm olar və s. şəklində olan cəmiyyət tərəfindən oğlan roluna aid edilən cümlələr psixi inkişafa təsir edir.
EŞİTDİKLƏRİNİ TƏKRARLAYIRLAR
Cinsi inkişaf zamanı necə davranıb, necə davranmamasını anlamağa çalışan uşaq bol – bol ətrafı müşahidə edir. Bu müşahidələr sayəsində qadın – kişi anlayışlarını beynində oturtmağa çalışır. Sonrakı yaşlarda özlərinə müxtəlif ideallar seçib onları təqlid etməyə başlayırlar. Xüsusən də TV qəhrəmanları, müğənnilər, məşhurlar və s. cizgi filmlərində, mahnı sözlərində istifadə olunan sözləri elə o andaca əzbərləyirlər. Bir oyun zamanı uşaqları kənardan izlədim. Onlardan bəziləri oyun əsnasında tez –tez “çox seksualdır” kəliməsini istifadə etdilər. Oyun sonrası bu sözün mənasını soruşduqda isə heç bu sözü işlətdiklərinə fikir verməmişdilər. Ailə, məktəb, sosial media ilə verilən informasiyalar cinsi şəxsiyyəti, cinsi rolları necə mənimsəməyi və s. izah edir.
AİLƏLƏR ÖVLADLARINA NECƏ YAXINLAŞMALI?
Cinsi inkişaf zamanı ən vacib məsələ ailənin uşağa necə yaxınlaşmasının düzgün olduğudur. Bəzi valideynlərin cinsiliklə bağlı mövzuları danışması onları cox qayğılandıran problem olur. 3 yaşındakı bir uşağın qadın – kişi bədənini ayıra bilməsi vacibdir. Kateqorial olaraq qadın – kişi ayırımını edə bilmələri üçün valideynlərin evdə oğlan və qız ünsürü olan hekayə kitabı saxlamaları çox yaxşı olardı. Beləliklə zaman – zaman uşaq bu kitabı oxuyaraq, oyunlar oynayaraq oğlan – qız bədənlərini tanıya bilərlər. Valideynlər olaraq bu məlumatları bir sirr olaraq saxlayıb, yeniyetməlik dövründə açıqlamağımız yaxşı nəticə vermir.
CİNSƏL BÖLGƏLƏRİ ÖYRƏNMƏK ÇOX NORMALDIR
Uşaq necə bir burnu, iki qulağı, iki qolu olduğunu öyrənərək böyüyürsə, həmçinin bir penisi ( oglan cinsiyyət orqanı ) və ya vaginası ( qadın cinsiyyət orqanı )olduğunu bilir. Siz gizlətməyə, onların suallarını yola verməyə çalışsanız da onlar bunun fərqindədir. Cinsi bölgələrin öyrənilməsinin normal olduğunu ilk növbədə valideynlər dərk etməlidir. Digər bir məsələ isə uşaqlıq dövrü homoseksualistliyidir. Təxminən 9-10 yaşlarında olan uşaqlar öz həmcinsləri ilə oynayarkən, qarşı cinslə də maraqlanırlar. Öz bədənində olanın başqasının bədənində necə olduğunu görmək istəyirlər. Xüsusən də həkimlik oyununda bu maraqlarını test etməyə çalışırlar. Bu səbəblə də 8-12 yaşlı uşaqlar oyun oynarkən onları izləməkdə fayda var.
NECƏ İZAH ETMƏLİ?
Cinsi inkişafı düzgün izah edə bilmək üçün aşağıdakıları edə bilərik:
• Öz cinsi bilgilərinizi gözdən keçirin
• Öz qaydalarınıza və qadağanlarınıza nəzər salın
• Uşağın yaşına uyğun məlumat verin
• Izah etmədən əvvəl nələr bildiyini öyrənin
• Gündəlik fürsətləri verdiyiniz məlumatı anlaması üçün dəyərləndirin.Məsələn,hamilə insanlar və s.
• Dəqiq olun
• Sual verməsi üçün cəsarətləndirin
• Sizə danışa bilməsi üçün günahlandırmadan dinləyin
• Özünü necə qoruması lazım olduğunu öyrədin
• Yad kimdir, kim deyildir ayırd edə bilməsi üçün dəstək olun.
HAZIRLADI : SEVİNC MƏMMƏDKƏRİMOVA