Bir çox valideynlər "Uşağımı necə tərbiyə edim? Necə edim ki, sözümə qulaq assın?" kimi suallar üzərində çox düşünür.Bəzi valideynlər uşaq onların dediyini etmirsə,çıxış yolunu yalnız kötəkləməkdə görürlər.Bu yolla məcbur etmək istəyirlər ki,uşaq onların sözündən çıxmasın.Çox vaxt bu öz səmərəsini vermir.Bəs necə etmək olar ki,uşaq valideynin sözündən çıxmasın?
Əslində sadəcə uşağa sizə qulaq asması üçün yardım etmək lazımdır,məcbur etmək yox.Ana sevgisi uşaq üçün ən böyük xoşbəxtlikdir.Valideyn uşağına nümunə olmalıdır.Yəni,əgər o, uşağının yanında yalan danışıb,sonra "yalan danışmaq olmaz" deyəcəksə,təbii ki,uşaq nəinki onun dediyini etməyəcək,hətta anasının ya atasının yalançı olduğunu düşünəcək.İllərlə bu onun üçün adiləşəcək və o, "valideynim də yalan danışırdı,nə olsun?" fikirləşərək,yalan danışan insanlardan olacaq.Başqa bir misal,ata siqaret çəkir və 3 yaşlı oğlu :" Ata siqaret çəkmək olmaz,ana düz deyirəm?" (bunu anasından eşitmişdi) - deyir.Ana da,ata da ikisi birdən:"Düzdü , bala,sən ağıllısan,olmaz" - deyirlər.Bir azdan uşaq atasının hələ də siqaret çəkdiyini görür, anasına yaxınlaşır:" Bəs, ata niyə siqaret çəkir?",ana bu sualın qarşısında aciz qalır."Əsas nə deməyin deyil,nə etməyindir" - ifadəsi necə də düz deyilib.Valideyn tərbiyə edəcəyi xüsusiyyətləri özü də etməlidir.
Ana və uşaq yol gedirlər.Qarşıda bir dolubədənli,yaxşı geyinmiş bir qadın gedir.Özünün xəbəri olmadan pul kisəsi çantasından yerə düşür.Bunu ana-bala görürlər.Uşaq :"Bax,ana,pul kisəsi. Nə qədər pul var,mənə çipsi alarsan?".Ana etiraz edərək :"Nə danışırsan,ay bala,bu bizim pul deyil,yiyəsinə vermək lazımdır." və tələsik pul kisəsini sahibinə verir.Bu hadisə uşağın yadında qalır,o anlayır ki,heç vaxt başqasının əşyasına,puluna,malına sahib çıxmaq olmaz.Yuxarıdakı misalla müqayisədə,burada ana təkcə dillə tərbiyə etmədi,bunu əməli ilə də göstərdi.Necə deyərlər tərbiyə evdən gəlir.
Bir valideyn danışırdı:"Mən oğluma deyirəm,bunu mənə ver,ya get topu stolun altından çıxart, gətir", o daha mənim dediyimi etmir."Yəqin böyüyüb,xoşlamır ki,onu buyurasan" - dedim.Dedi: "Yox, sadəcə bir - iki dəfə məndən su istədi.Dedim ki,yorulmuşam sonra verərəm,bundan sonra onu buyuranda "yorulmuşam,edə bilmirəm" deməyə başladı".
Yaxşı ki,valideyn öz səhvini anlamışdı və uşağının hərəkətinin haradan qaynaqlandığını bilmişdi.Bunu müşahidəçi valideyn daha tez hiss edir.Bu çox yaxşıdı.Əksinə diqqətsiz valideyn uşağının onun sözündən çıxdığını zənn edir və problem elə bundan sonra başlayır.İnadla öz dediyini etdirir.Yadımda idi,bir ana uşağı sözünə baxmayanda otağa salar və qapını bağlayardı. Uşaq bərkdən qışqırar ,"Ana eləmə" - deyə fəryad edərdi.Ana isə "Ağıllan,sənə bir sözü neçə dəfə deyərlər, axı?" - deyirdi.
Bu düzgün deyil,siz onu öz iradənizə tabe etdirməyin,"mənlik" hissini qırmayın.Seçim etməkdə kömək edin.İstəyirsinizsə o sizə qulaq assın,siz də ona qulaq asın."Mənliyi" ona çox lazım olacaq.Həyatda nəyəsə nail olmaqda,siqareti atmaq istəyəndə,pis vərdişlərini tərk etmək istəyəndə iradəsi,"mənliyi" ona hələ çox lazım olacaq.Uşağı cəzalandırmazdan əvvəl,etdiyi səhv hərəkəti aydınlaşdırın.Onu otağa salıb,stressə salmaqdansa,söhbət etmək,səhvini ona göstərmək,problemi bir yerdə həll etmək daha yaxşı nəticələrə gətirib çıxarar.
Uşaq heyvan fiqurlarından ibarət peçenyeləri yerə tökmüş və onlarla oynayırdı.Qəfil ana gəlib çıxdı və gördüyü mənzərədən dəhşətə gəldi ."Mən bu uşaqla nə edim" - deyə deyindi.Ana:
- Ay bala, niyə belə etmisən?Adam da peçenyeni yerə tökər?
- Ana,çox maraqlıdı,bax,pişik peçenyeni bir sıraya,at peçenyeni,it peçenyeni,dovşan peçenyeni də bir sıraya düzmüşəm.Gəl sən də düz.
Ana başladı gülməyə:
-Balam, mən sənlə oynayardım,amma peçenye oyuncaq deyil,gəl mən sənə kömək edim ,birlikdə sıra ilə,sən deyən kimi əvvəl pişik ,sonra at,it və dovşan peçenyeləri boşqaba düzək . Bir də belə etmə,çünki onları yemək lazımdı,oynamaq yox.
Göründüyü kimi uşağın məqsədi pis deyildi,o oynayırdı və həmin anda onun məntiqi inkişaf aedirdi.Onu cəzalandırmaqdansa,ona düzgün yol seçməkdə yardım edin.
Korrektə etdi:Günel İbadova