Müəyyən bir yaşdan sonra zamanın çox sürətli axdığını düşündüyünüz oldumu? Bu Elm adamlarına da maraqlı gəldi və daha sonra araşdırdılar. Yaşlılıqdakı zaman qəbulu ilə aşağıdakıları tapdılar.
Uşaq ikən hər şey çox fərqli gəlir. Qohumların bizi hər gördüklərində nə qədər büyüdüyümüzü söyləmələri nə gərəksizdir deyə düşünürük. Böyüdüyümüz zaman onların əslində bizə nə izah etməyə çalışdığını anlayarıq.
Uşaq ikən yaz tətilləri də çox uzun gəlir məsələn; irəli yaşlarda isə göz açıb bağlayana qədər keçdiyini düşünürük. Çernobildəki partlamanın üzərindən 30 il keçmiş olduğuna inana bilməz insan.
Zamanın sürətli keçdiyi həmin müddət yaş irəlilədikcə hiss və tez-tez söz edilən bir şeydir. Zamanın axışıyla əlaqədar bu müddətin yaşa görə dəyişdiyini təcrübələr də göstərmişdir. Saata baxmadan bir dəqiqənin nə vaxt dolduğunu təxmin etmələrini istəndiyində 20 yaşındakı adam 70 yaşındakından daha doğru təxmin edir. Yaşlı olan isə dəqiqənin daha sürətli keçdiyini düşünmüşdür.
Zaman anlayışı
Amerika bioloq Robert B Southern zaman müddətindəki dəyişməni öz həyatında sınamaq üçün son 45 ilini bu mövzunu araşdırmağa ayırdı. Gündə beş dəfə qızdırmanı və təzyiqini ölçən Sothern eyni zamanda bir dəqiqənin keçid müddətinə dair proqnozlarını yazırdı. Tətildəykən belə bu əməliyyatlara heç laqeyd yanaşmadı. Əsl maraqlandığı mövzu, tibbi müalicələrin tətbiqi zamanın müalicənin təsirini artıracaq şəkildə təşkilinin mümkün olub olmadığıydı.Bir çox araşdırmacı bu mövzuya şübhəylə yanaşırdı. Sothern, yaşı irəlilədikcə zamanın daha sürətli axdığı hissinə qapıldığını fərq etdi.
Zaman hissi, hələ bir çox baxımdan bilinməzliyini qoruyur. Beynimizdə zaman qəbuluna istiqamətli xüsusi bir bölüm təsbit edilmədi. 24 saat içində uyğunlaşmaya və oyanma döngümüzü təyin bir bədən saatımız var. Lakin bu yalnız gündəlik ritmi təşkil edir; saniyələrin, dəqiqələri ya da illərin axışıyla əlaqədar təxminlərimizdə hər hansı bir rolu yoxdur.
Lakin fərqli xəstəliklərdən əldə edilən tapıntılar, beynimizdə ən az dörd bölgənin zaman anlayışımızda rolu ola biləcəyini göstərir. Məsələn ADHD (diqqət əskikliyi hiperaktividə pozulması) xəstələri üçün zaman yavaş keçir. Yəni beş dəqiqə oturduqlarında daha uzun müddət oturduqlarını hesab edirlər. Bu məlumatlar zaman anlayışının beyindəki dopamin sistemiylə əlaqəli olduğuna işarə edir.
Gündəlik rejimimizi pozmaq
Orta yaşlarda zamanın daha sürətli axdığı düşüncəsi əslində bir əfsanədən ibarətdir. Bu mövzu hansı zaman dilimini ələ aldığımıza bağlıdır. Zaman müddəti ilə bağlı araşdırmalarda, orta yaş qrupundakı insanlar saatların və günlərin normal keçdiyini, amma illərin sürətli axdığını söyləyirlər.
Bu qəbula səbəb olan şey, zamanı iki şəkildə qiymətləndirməyə tabe tutmamızı: İçində olduğumuz anda zamanın axışına baxmaq və keçmişə istiqamətli olaraq baxmaq.
Ümumiyyətlə bu iki hiss bir-biriylə uyğundur; amma bəzən uyğunlaşmasız hala gəlir. Yaşlanma buna nümunədir. Günlər orta sürətdə seyr etmək kimidir; amma aylar və illərə görə düşününcə nə tez keçdiyini görərik. Bunun səbəblərindən biri, yaşımız irəlilədikcə daha az yeni təcrübələrimizin olması, həyatın daha çox təkrarlanmasıdır. Zamanı ölçərkən yeni xatirələrimizin sayını hesabladığımız üçün orta bir ay və ya il daha sürətli keçirmiş hissinə qapılırıq.
Bunun da çarəsi var. Əgər həftə sonu tətilinin yavaş keçməsini istəyirsinizsə evdə televiziya qarşısında keçirməyin gününüzü. Yeni şeylər kəşf edin. Bazar gecəsi dönüb baxdığınızda o iki günün uzun gəldiyini görəcəksiniz.
Yaxşı bəs zamanı həqiqətən ləngitmək istəyirikmi? Məlumatlar, zamanın yavaş keçdiyi hissinə qapıldığımız anların qızdırma içində yatdığımız, rədd edilmə duyğusuna qapıldığımız ya da depressiyada olduğumuz dövrləri də ehtiva etdiyini göstərir.
O halda, nə qədər təəccüblü və ya sinir pozucu olsa da, həyatın sürətli axdığı hissini, ən azından hər şeyin yolunda olduğunun göstəricisi olaraq düşünmək lazımdır.